Từ thời Lý – Trần, dân chơi Đại Việt đã giải trí bằng môn polo (mã cầu)
Dưới đây là ghi chép về một số phong tục nước ta thời Trần được sưu tầm bởi học giả Lý Văn Phượng (1500-?) người thời Minh bên Tàu:
“Quốc vương (ý nói vua Trần) trước ngày Tết Nguyên Đán hai ngày lại ngồi kiệu, có các tòng quan mặc phẩm phục dẫn đường, đến lễ ở điện Đế Thích. Ngày Trừ Tịch, Vương ngồi ở cửa Đoan Củng, quần thần hành lễ xong thì xem phường hát trình diễn các trò hý kịch. Tối thì đến Động Nhân cung, yết tiên đế.
Tối ấy, tăng đạo vào trong cung làm lễ khu na (lễ đuổi tà nghênh thần). Dân gian thì đốt pháo trước cửa nhà, bày cỗ bàn cúng tổ. Trai gái nhà nghèo không có mai mối, hôn lễ, thì tự thành đôi với nhau. Canh năm ngày mồng một Tết, vua ngồi ở điện Vĩnh Thọ, tôn thất cùng các quan hầu cận vào mừng trước, rồi vào cung bái tổ. Sáng sớm thì vua ngồi trên điện, có phi tần ngồi sắp hàng, nội quan đứng rải rác, sắp nhạc tấu dưới sân lớn. Tôn thất cùng quần thần chia ban lạy mừng. Dâng ba tuần rượu xong, ban cho con cháu tôn thất lên điện thị yến. Các quan nội thần ngồi ở điện nhỏ mé tây, các quan ngoại thần ngồi ở giải vũ phía tây, cùng yến ẩm, đến trưa thì mới lẻ tẻ ra về. Cho thợ thuyền dựng ngay trước điện cái đài Chúng Tiên hai tầng, khoảng khắc xong ngay, vàng ngọc chói lọi. Vua dự yến trên đó, trước sau chín lần bái lạy, chín lần rót rượu rồi lui.
Ngày mồng hai Tết, bề tôi ai nấy đều làm lễ ở nhà. Ngày mồng ba vua ngự trên gác Đại Hưng, xem các tôn thất cùng các quan nội thị chơi ném bắt quả cầu thêu hình tròn (ném còn), ai bắt được không để rơi thì thắng. Quả cầu làm bằng gấm, to bằng nắm tay trẻ con, có đính hai mươi dải lụa màu.
Ngày mồng năm nhàn nhã không có việc gì, ăn yến xong thì cho quan dân đi lễ chùa quán, thưởng ngoạn danh viên. Nguyên tiêu thì dựng cái cây treo nhiều đèn (đăng thụ) trên sân rộng, gọi là đèn Quảng Chiếu. Muôn ngọn đèn tỏa ánh giao nhau, sáng suốt trên dưới, sư tăng đi vòng xung quanh đọc kinh, quần thần bái lạy, gọi là “triều đăng”. Tháng Hai, dựng Xuân đài, cho phường hát trang điểm thành mười hai vị thần, ca múa ở trên. Vua xem các trò thi đấu trong sân, xem dũng sĩ đánh nhau (đùa) với trẻ nhỏ, ai tnắng thì thưởng cho.
Công hầu thì cưỡi ngựa đánh cầu, quan viên thì chơi các trò cờ bạc, chơi sư bồ (trò cờ bạc dùng năm miếng gỗ màu đổ ra, căn cứ vào màu sắc tính thắng thua, gần như trò đổ súc sắc), đá cầu, giác đấu, sơn hô hầu… Ngày Hàn Thực thì đem bánh cuốn tặng nhau. Ngày mồng bốn tháng Tư, tôn thất cùng các quan nội thị tụ tập đến miếu Sơn thần, thề không có chí khác (tức hội thề ở đền Đồng Cổ). Ngày mồng tám, dùng nước trầm hương đàn hương tắm Phật, làm bánh dày tinh sạch mà cúng.
Tết Đoan Dương, dựng gác giữa sông để vua ngồi xem đua thuyền. Trung Nguyên thì mở hội Vu Lan Bồn, cúng tiến siêu độ cho người chết, tốn phí nhiều cũng không tiếc. Trung Thu, Trùng Cửu thì quý tộc có yến thưởng.
Ngày sóc tháng Mười (lương nguyệt) thì làm cỗ cúng tế tổ tiên, gọi là “tiến tân” (cúng cơm mới). Cho quần thần ra xem đồng ruộng gặt lúa, săn bắn làm vui. Tháng Chạp cúng tổ tiên cũng giống như lễ Thượng trủng (quét dọn cúng tế ở mộ).
Ngày Lập xuân, sai người tôn trưởng đánh trâu đất (lễ Tế Ngưu), xong thì quần thần cùng cài hoa trên đầu vào cung yến hội. Lễ hôn thú thì con gái họ Trần, tự lấy người cùng họ trong quốc tộc, bởi bài học họ Trần được nước từ Lý Chiêu Thánh vậy. Các nhà sĩ tộc, thì vào tháng xuân, bà mối đến nhà gái hỏi, việc nên thì mất tiền của từ vài trăm tới một ngàn. Còn thứ dân thì chỉ tính đến tiền trăm mà thôi. Những nhà chuộng lễ nghi thì bất luận nhiều ít.
Những con gái vùng ven bể, từ tháng Giêng cho đến tháng Ba, cùng nhau nắm tay áo mà hát ở ngoại nội. Bọn con trai trẻ tuổi cũng kéo chúng bạn đến hát họa. Ai thích ai thì theo nhau, cũng có kẻ nhân đó mà thành chồng vợ. Tang chế, cung thất, đồ dùng cũng gần giống như Trung Quốc. Nhạc thì có “phạn sĩ cổ” (trống cơm), vốn từ Chiêm Thành, hình dáng tròn dài, nghiền cơm dán vào giữa mặt trống mà vỗ thì tiếng vang trong, hợp cùng với tất lật, sáo nhỏ, chũm chọe, trống lớn, gọi là đại nhạc, chỉ có Quốc Vương mới được dùng.
Còn tôn thất quan lại, nếu không phải khi cúng tế cũng không được dùng. Đàn cầm, đàn tranh, tỳ bà, thất huyền, song huyền, sênh, sáo, tiêu các loại gọi là tiểu nhạc, sang hèn đều thông dụng.
Các khúc hát thì có Nam thiên nhạc, Ngọc lâu xuân, Đạp thanh du, Mộng du tiên, Canh lậu trường, không thể chép hết được. Hoặc cũng dùng thổ ngữ làm thơ phú, nhạc phổ, để tiện ca ngâm, mà ngỏ được cái tình hoan lạc sầu oán vậy “.
Nguồn: Việt Kiệu Thư trang 88-91, Châu Hải Đường khảo đính và dịch.
==> Xem chừng con cháu ngày nay ăn Tết thua xa các cụ về độ tao nhã, thi vị, sôi nổi và quý sờ tộc 
Ảnh phục dựng môn mã cầu thời Trần của dự án Long Thần Tướng
Nguồn: Tôi là Rác – I am rubbish
Bài viết liên quan
QUẬN CÔNG HOÀNG NGŨ PHÚC.
Quận Công Hoàng Ngũ Phúc: vị lão tướng – hoạn quan – đã từng đánh bại cả chúa Nguyễn và Tây Sơn ở tuổi 63 Hoàng Ngũ Phúc (Hoàng Đình Việp) sinh năm 1713. Ông có nhiều công lao nên được triều đình Lê – Trịnh (thế kỷ XVIII) rất trọng dụng. Cuộc đời, sự […]
LÃO TƯỚNG ĐINH LIỆT.
Lão tướng Đinh Liệt: công thần phò tá 4 đời vua Lê, 70 tuổi vẫn cầm quân đại phá Chăm Pa Đinh Liệt là vị danh tướng khai quốc thời Lê sơ, ông từng tham gia hội thề Lũng Nhai, làm quan trụ cột qua bốn đời vua, góp công lớn giúp Giang Sơn thịnh […]
Thư mời tài trợ …!
THƯ MỜI TÀI TRỢ – KGB GOLF GROUP – MÙA GIẢI KGB TOURNAMENT 2023-2024 Kính gửi : Quý Đối Tác ! Lời đầu tiên, xin phép cho tôi được thay mặt hơn 2000 golfer thành viên của KGB Golf Group xin gửi tới quý đối tác lời chào, lời cảm ơn sâu sắc vì đã luôn […]
SỬ SÁCH TRUNG QUỐC ĐÃ KHIẾP SỢ NHƯ THẾ NÀO KHI NHẮC VỀ NHỮNG NGƯỜI PHỤ NỮ NƯỚC VIỆT
Dẫu là phận nữ nhi nhưng khi phất cao cờ nghĩa chống lại sự đô hộ hà khắc của các chế độ phong kiến Phương Bắc thì họ luôn được các hào kiệt khắp nơi hưởng ứng. Những cuộc khởi nghĩa của các vị tuy nhanh chóng bị dập tắt nhưng đã khiến cho những […]
